GÜNCEL ZEKA TEORİLERİ

GÜNCEL ZEKA TEORİLERİ
(CONTEMPORARY THEORIES OF INTELLIGENCE)



YERLEŞİK ZEKA TANIMLARI

Zihinsel bir özellik olarak değerlendirilen zeka;oluşumlarının bitmemiş,erken safhasında odaksal dürtüler oluşturabilme yeteneğidir.Bu yüzden zeka kısıtlayıcı bir süreç olan soyutlama kapasitesidir.
(Thurstone, 1924-1973:159)


Zeka tahminlerinin hassas bir meselesi söz konusu olduğunda herhangi
tür zihinsel aktivitelerin en mükemmel uygunlukta ifadeleştirilebilme noktasında
temel prensip bir öncelik varsayımları oluşturmak olmamıştır.
Geçici olarak,herhalükarda,amaç bu başlıkta ilk izlenimlere göre
değerlendirilen iddiaları olan ve birbirleri ve diğer fonksiyonlarla olan ilişkilerini
tespit eden her çeşit yetenekleri yoklayabilmek için deneyseldir. (Spearman,1904: 249-250).

Bireyin gerek sorunları çözerken gerek çevreye uyum sağlarken var olan tüm yetenek ve becerilerini kullanması ile ortaya çıkan düzeydir (Karakurt)

Geçmişte ve günümüzde farklı yaklaşımlar içerisinde zekanın bir çok tanımı yapılmıştır. Bu yaklaşımlar genellikle işlemsel ve kuramsal olmak üzere iki temel başlık altında toplanmaktadır.

İşlemsel yaklaşımda zeka,ilişkili olduğu varsayılan özellik ya da davranışlar belirtilerek,dolaylı olarak açıklamaya çalışılmaktadır.buna göre ,”zeka öğrenme yeteneğidir”,”zeka genel problem çözme yeteneğidir” şeklinde yapılan tanımlar bu kategoriye girmektedir.

Kuramsal yaklaşımda zeka,farklı kuramlar çerçevesinde tanımlanmaktadır. Bu kuramlar içerisinde en yaygın kabul görenleri gelişim ve psikometrik kuramlardır (Ataman)

GÜNCEL ZEKA TANIMLARI

Ben zekayı hayatında başarmak istediğin, elde etmek istediğin ne

varsa sosyokültürel bağlamda, gücünden yararlanarak,adayarak ya da

güçsüzlüğünü gidererek elde edebileceğin bir yeteneğin olarak tanımliyorum. (Sternberg, July 29, 2004).








1.Theory of Emotional intelligence (EQ )= Duygusal Zeka

Özet:
Duygusal Zeka kavramı son on yıl içerisinde insan davranışları ve insan
beyninin fonksiyonları üzerinde yapılan bilimsel araştırma verilerinin
ışığında dünyada gittikçe artan bir ilgiyle kabul görmektedir. Duygusal zeka
kavramını ortaya atan Salovey ve Mayer duygusal zekayı ,”Bireyin kendisinin ve
diğerlerinin hislerini ve duygularını izleme,bunlar arasında ayırım yapma ve süreçten
elde ettiği bilgiyi,düşünce ve davranışlarında kullanabilme yeteneğiyle ilgili olan
sosyal zekanın bir alt formu olarak tanımlanmıştır.(Acar,2002)

Duygusal Zeka Tanımı:

1990 yılında New Hampshire Üniversitesi’nden John D. Mayer ve Yale

Üniversitesi’nden Peter Saloney tarafından ortaya atılan duygusal zeka kavramı ,1920

Yılında Thorndike tarafından oluşturulan sosyal zeka kavramının temeline

dayanmaktadır. Mayer ve Saloney duygusal zekayı “sosyal zekanın bir formu olarak

bireyin kendine ve başkalarına ait duyguları izleyebilme,bunlar arasında

ayrım yapabilme ve bu süreçlerden elde ettiği bilgiyi düşünce ve davranışlarında

kullanabilme yeteneği olarak tanımlamaktadırlar.


Harvard Üniversitesi’nden Daniel Goleman duygusal zekayı beş ana başlıkta toplamıştır;

 Benlik bilinci;bireyi saran duyguların farkında olması(Knowing one’s own emotions)
 Duyguların kontrolü;duygu yüklü olaylara gösterilen tepkinin kontrol edilmesi böylece,
verilerin tepkilerin durumuna uyum sağlaması(Managing one’s emotions)
 Kendi kendini motive etmek;amaçlanan hedeflere ulaşmak için duyguların
yönlendirilmesi(Using emotions to motivate self)
 Empati; Başkalarının duygularının farkında olmak (Recognizing the emotions of
other people )
 İlişkiyi yürütmek; Diğerlerinin duygularını yönetmek(Managing relationships)
(Acar,2002:53-68)


Duygular ve Duygusal Zeka:
Günümüzde insanı tanımaya dönük çalışmaların başında yer alan duygu ve duygusal

Zekaya ilşkin araştırmalar,geniş çevrelerin ilgi odağı haline gelmiştir.

Bu ilginin giderek artacağına işaret eden James(1997),21. yüzyılın heyecan verici

dönüşümlerinin başında,teknolojiden çok insanın ne anlama geldiğine ilşkin

Anlayışlardaki gelişmelerin yer alacağını ileri sürmektedir. Healy(1999) ise öğrenmeye

İlişkin araştırmaların hayranlık uyandıran yöntemlerle sürdüğünü belirterek,bunlar

arasında doğrudan duygulara dönük olanları daha da heyecan verici olarak
nitelendirmektedir.

Dökmen(2000) duyguların genel işlevini,bireyin doğaya ve topluma uyum
sağlamak olduğunu ifade etmiştir. Goleman (1998) ise duyguları,bireyin
öğrenme potansiyelini harekete geçirerek öğrenmesini sağlayan,soru sormasını
Sağlayarak bilinmeyeni aramaya iten,kapasitesini geliştiren ve öğrenileni pratiğe
geçirerek öğrenmesini sağlayan özellikler olarak tanımlamıştır.(Ural,2001)

Duygusal Zekanın Üç Boyutu:
Araştırmacılar duygusal zekayı;duyguların farkında olunması,ifade edilmesi ve
Başkalarının duygularının farkında olunması olarak üç duygusal yetkinlik alanı ile
ifade etmektedir.


1. Duyguların Farkında Olunması
Duyguların farkında olunması,bireyin kendini doğru bir şekilde değerlendirerek,
Kendi iç dünyasını,kaynaklarını ,sezgilerini,tercihlerini,potansiyelini,güçlü yönlerini
ve sınırlarını bilmesine imkan sağlayarak özgüvenini geliştiren bir sonuç yaratmaktadır
(Goleman 2000:21)

2. Duyguların İfade Edilmesi:
Genel olarak içlerinden ne yapmaları gerektiğini bilen insanlar,bunun yaşam kalitesini
yükselteceğini de bilmektedirler. Yapılması gereken,bunun yaşama taşıyabilecek
yeterliliği geliştirerek buna göre yaşamak ve karar anında kişisel bütünlüğü koruyarak
hareket edebilmektir.(Covey,1998:207)

3. Başkalarının Duygularının Farkında Olma:

Başkalarının duygularının farkında olma,başkalarını geliştirmenin en iyi yolu
olmakla birlikte,onların duygularını ve bakış açılarını hissetmek ve gelişmeleri için
nelere gereksinim duyduklarını anlamaktır. Bireyin toplumsallaşma yeteneği,
başkalarının arzu edilir tepkiler vermelerini sağlama yeteneğinde ortaya çıkmaktadır. (Ural,2001)











Çoklu Zeka Kuramı (Multiple Intelligence):

Özet:

Çoklu zeka kuramına göre bireyler sadece sayısal ve sözel becerilere değil ,uzamsal,müzikal,bedensel,sosyal,öze dönük ve doğa ile ilgili belirgin becerilere de
sahiptir. Bu nedenle eğitimde de sadece dil ve mantık matematik zekaları değil,diğer tüm zekalar dikkate alınmalıdır. Çoklu zeka kuramının sınıf uygulamaları konusunda pek çok çalışma yapılmaktadır. Ancak bunların içinde en doğrusu belirlenememektedir. Öğretmenler sınıf ortamına,hedeflere ve topluma bakarak uygun yöntemleri seçmelidir.

Anahtar Kelimeler:
Çoklu zeka kuramı,Dilbilimsel zeka,Mantık matematiksel zeka,Uzamsal zeka,Müzikal zeka,bedensel zeka,Sosyal Zeka,Özedönük Zeka,Doğal Zeka,Çoklu zeka kuramına göre program geliştirme (Talu,1999)

“Bireyin zekasının göstergeleri nelerdir?” sorusuna en sık verilen cevaplar;problem çöz

me,mantığını kullanma ve eleştirel düşünme becerisidir. Bu geleneksel yaklaşım

geçmişte bireylerin yeterliliklerinin tanınması ve bunlara göre sınıflara ayrılarak

uygun eğitim ortamlarının yaratılması gerektiği fikrini doğurmuştu. Eğitimci Paris,Alfred

Binet’den bir çocuğun zeka düzeyini analiz edebilecek bir ölçek istenildiğinde IQ

(İntelligence Quatient) testi doğmuş ,bu test sonrasında öğrencileri düşük ya da

yüksek zeka bölümlerine göre sınıflayan ve düzeyleri ölçüt alan,üstün yetenekliler

ve özel eğitim sınıfları oluşturulmuştur.

Bu teste bir örnek de günümüzde

halen kullanılmakta olan Scholastic Aptitude Test(SAT)tir. Bu test öğrencinin
matematik,dilbilgisi,okuduğunu kavrama ve kelime bilgisi gibi yeteneklerini ölçmekte ve
üniversite eğitimi için gerekli nitelikleri taşıyıp taşımadığını gösteren bir belge olarak
kullanılmaktadır.


Gardner’a göre,bireyler aynı düşünüş tarzına sahip değildir ve eğitim,eğer farklılıkları
ciddiye alıyorsa,bütün bireylere en etkili şekilde hizmet etmelidir. Eğer bireyler farklı
zeka bileşimlerini tanıyabilirse karşılaşacakları problemleri çözmede daha şanslı
olabilirler.

Gardner, Çoklu zeka fikrini ortaya attıktan sonra,pek çok yeni zeka da düşünülmeye
başlamıştır(mizah,yemek yapma,altıncı his becerisi gibi) Ancak zamanla bu yeni zeka-
ların ya diğer zekalar içinde yer aldığı ya da tam olarak zeka sayılamayacağı
görüşleri ortaya çıkmıştır. Nitekim Gardner’in son zeka türü olarak önerdiği doğal
zekada tartışılmaktadır.Bu tartışmaları sonlandırabilmek için ;Bir zekanın
o Bir dizi sembole sahip olması
o Kültürel yapıda değeri olması
o Aracılığıyla mal veya hizmet üretilebilmesi
o İçinde problem çözülebilmesi gerekir.(Talu,1999)

Çoklu Zekaya göre 8 farklı zeka gücü:

1. Dil bilimsel zeka (Linguistic intelligence)
2. Mantık-matematik zeka (Logical-mathematical intelligence)
3. Uzamsal zeka (Spatial intelligence)
4. Müzikal zeka (Musical intelligence)
5. Bedensel- Kinestetik zeka (Bodily-kinestetic intelligence)
6. Sosyal zeka (İnterpersonel intelligence)
7. Öze dönük zeka(interpersonel intelligence)
8. Doğal zeka (Naturalistic intelligence)


Çoklu Zeka Kuramı ve Program Geliştirme:

Çoklu zeka kuramı eğitime iki önemli yarar sağlamaktadır:
1. Öğrencileri istendik durumlara getirebilmek için eğitim programlarını planla-
mamıza imkan verir.
2. Farklı disiplinlerde önemli kuram ve konuları öğrenmeye çalışan daha fazla
öğrenciye ulaşmamızı sağlar. Başka bir deyişle öğrencilere bu zeka alanları
kullanılarak eğitim verilirse öğrenme daha kolay gerçekleşir.

Gardner,ÇZ hareketinin eğitime ne getireceği ile ilgili soruya, bu kuramın bir eğitim
hedefi olmadığı;zeka alanlarının hedeflere ulaşmada güçlü bir araç olduğu
şeklinde cevap vermektedir.
ÇZ kuramının sınıf uygulamalarında dikkat edilmesi gereken temel noktalar
şöyle özetlenebilir:
1. Öğretmenler bütün zekalara eşit derecede önem vermelidir.
2. Öğretmenler materyal sunumunda tüm zekaları geliştirici ya da tüm zekaları
kullanmaya yönelik faaliyetler hazırlamalıdır.
3. Herkes yedi zeka ile doğar ancak ne yazık ki öğrenciler sınıfa farklı zekaları
gelişmiş hale gelirler.(Talu,1999)


Değerlendirme:
(Talu,1999)Öğrenciler güçlü ve zayıf yönlerini bilirlerse hem kendilerini daha iyi tanırlar,
hem de gelecekleri hakkında karar vermeye başlarlar. Bu nedenle değerlendirme
öncelikle öğrencilere yardım etme amacını gütmelidir.

Öğretmenler her öğrenci için bir “zeka profili” çıkarmalıdır. Bu profil sayesinde öğrenci-
nin nasıl değerlendirileceği belirlenmiş olur.Bireyselleştirilmiş değerlendirme,Öğretmenle-
rin neyin öğretileceğini ve bilginin nasıl savunulacağını daha doğru kararlara bağlaması-
na da fırsat verir.

Armstrong’a göre, Çoklu zeka kuramını program geliştirmede kullanmanın en iyi
yolu öğretilecek konunun bir zekadan diğerine nasıl uyarlanabileceğinin düşünülmesi-
dir.

Rickett, Çoklu zeka kuramının sınıf ortamında her zaman kullanılabileceği ve buna en
uygun zamanın da çok karışık bir ünite bitirildikten sonra olduğunu vurgulamaktadır.
Bu şekilde öğrenciler dinlendirilip,eğlenceli bir şekilde zeka alanlarını
kullanabilmektedirler.



Sonuç :

Bireysel farklılıklara dikkat çeken Çoklu Zeka Kuramı uygulamaları, öğrencilerin
öğrenmelerini kolaylaştırmakta,kendilerini tanımalarını,kendilerine güvenmelerini,
Bireysel farklılıklara saygı duymalarını ,yaratıcı düşünmelerini geliştirmelerini ve
Gelecekte hangi mesleği seçeceklerini düşünmeye başlamalarını sağlamaktadır.
Bu nedenle, bu zekaların program geliştirme süreçlerinde yer alması gerekmektedir.

Kuramın program geliştirmede nasıl kullanılacağı ile ilgili pek çok çalışma yapılmaktadır.
Hatta üretim her yeni proje ve yöntem özellikle Amerika’da bir moda halinde hızla
yayılmaktadır. Ancak tüm eğitimcilerin ortak görüşü bu yolardan hiçbirinin en doğru ya
da tek doğru olmadığıdır. Eğitimciler ,öncelikle Çoklu zeka kuramının tüm boyutlarıyla
tanımalı ve okulda bu kuramdan nasıl yararlanabileceği düşünülmelidir. Başka
öğretmenler olmak üzere okul yöneticilerinin ,velilerin ve öğrencilerin bilgilendirilmesi
gerekmektedir. Bu amaçla düzenlenecek hizmetiçi eğitim kursları ile öğretmen ve
yöneticilere yönelik seminerler etkili olabilir.(Talu,1999)

Kaynakça

Ataman,A.(1976) Üstün Zekalı Çocukların Eğitsel Sorunları Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Eğitim Fakültesi

Goleman,D.(2003).Duygusal Zeka,İstanbul,24.Baskı.Varlık/Bilim Yayıncılık

Selçuk ,Z.(2002).Çoklu Zeka Uygulamaları,1.Baskı. Nobel Yayıncılık

Duygusal Zeka ve Liderlik,Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi ,12, s 116-117 [2002]

Çoklu Zeka Kuramı ve Eğitime Yansımaları,Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi,15, s.164-172[1993]


Yöneticilerde Duygusal Zekanın 3 Boyutu,Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 3(2) [2001]


Succesfull İntelligence Finding Balance ,Trends in Cognitive Sciences,3 ,11 [1999]



Rıdvan KARABULUT
Tekden Koleji
Üstün Zekalılar ve Yetenekliler koordinatörü